سردرگمي در مرز بافت تاريخي و فرسوده

بافت تاريخي، بافتي است که هر يک از نهادها و سازمان هاي دخيل در آن همچون مسکن و شهرسازي ، ميراث فرهنگي، استانداري و شهرداري تعريف خاص و متفاوتي از آن ارائه مي دهند.اين تفاوت در تعاريف، نگهداري از اين بافت را نيز با چالش مواجه کرده است.چالشي که ممکن است منجر به از ياد رفتن «طهران» شود و پايتخت نشينان در حالي در اين شهر روز را شب کنند که خالي از هويت تاريخي خويش است.

شهرسازان چند ويژگي را براي اين بافت ها به عنوان قلب تپنده شهر در نظر مي گيرند:

1- بافت تاريخي علاوه بر کالبد، مسائل اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي را هم در بر مي گيرد.

2- بافت تاريخي در طي زمان و بر اساس تجارب گذشتگان، روند تکاملي خود را طي کرده است.

3- بافت قديمي از وقايع (شرايط) تاريخي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي تأثير گرفته و ساختار خود را با شرايط زماني و مکاني وفق داده است.

4- هسته هاي تاريخي اغلب در محل تقاطع پديده هاي طبيعي مانند راه هاي قديمي و باستاني، منابع آبي سطحي و زيرزميني شکل مي گرفت، در نتيجه بافت هاي قديمي پيرامون نيز از اين عوارض تاثير مي گرفت.

فريبرز جبارنيا، كارشناس بافت هاي تاريخي در گفت و گو با باشگاه خبرنگاران در تفاوت بافت تاريخي و فرسوده مي گويد: «شرح وظايف بافتهاي تاريخي و فرسوده كاملا متفاوت است و براي نوسازي اين بافت ها بايد مطالعات كافي صورت گيرد.»

همچنين طبق مصوبه شوراي عالي شهرسازي بافت فرسوده به بافت هاي حاشيه شهر که در اثر توسعه شهر به شهر ملحق شده اند و فاقد هرگونه طراحي شهري مي باشند، اطلاق مي شود و بافت تاريخي فرهنگي به هسته اوليه تشکيل شهرها که داراي ارزش هاي معماري و اجتماعي نهفته فراوان است، اطلاق مي شود.

قرار نيست بافت تاريخي فرسوده شود

علي رضا جعفري مديرعامل سازمان نوسازي شهر تهران در گفت و گو با شهر نيز معتقد است: بافت تاريخي و بافت فرسوده دو مقوله متفاوت است که هر يک تعريف ويژه و خاص خود را دارد. سياست هاي مديريتي نيز در اين دو بافت تفاوت هاي زيادي دارد.

جعفري به نکته قابل توجهي اشاره مي کند و مي گويد: قرار نيست بافت تاريخي فرسوده شود. بايد مديريت بافت تاريخي ما به صورتي باشد که اين بافت هاي با ارزش حفظ شود.اگر امروز پديده اي به نام بافت هاي تاريخي فرسوده داريم اين بيانگر ضعف مديريت حفظ و پايداري بافت هاي تاريخي است. زماني که به اين نقطه مي رسيم ما با مسئله اي با نام بافت هاي تاريخي فرسوده روبرو هستيم در صورتي که مديران اين حوزه نبايد اجازه اين را بدهند که بافت هاي تاريخي ما کارکرد فرسودگي پيدا کنند.

همچنين رقيه خيري معاون شهرسازي سازمان نوسازي شهر تهران در گفت و گو با شهر پيرامون اقدامات سازمان نوسازي در حفظ بافت تاريخي تهران مي گويد: تعريفي که ما در شوراي عالي معماري و شهرسازي براي بافت فرسوده و نيز تاريخي داريم با تعريفي که سازمان ميراث فرهنگي دارد، متفاوت است. بافت فرسوده ويژگي هاي خاص خود را دارد.

وي تاکيد مي کند: هدف سازمان نوسازي نفوذ در بافت فرسوده است اما بافت فرسوده ويژگي هايي متفاوت از بافت تاريخي دارد. ما بر اساس سه ويژگي «ريزدانگي»، «نفوذ ناپذيري» و «ناپايداري» بافتي را بافت فرسوده اعلام مي کنيم که ممکن است اين ويژگي ها را يک بافت تاريخي نداشته باشد. مثلا منطقه 12 تهران اکثرا بافت تاريخي است اما عرض معبر 60 سانتي متر را در آن محدوده مشاهده نمي کنيد.هيچ يک از مشخصات بافت تاريخي را بافت هاي فرسوده ندارد.

چيزي به نام بافت فرسوده وجود ندارد

با وجود تاکيدهايي که در تعاريف و توسط افراد مختلف بر تفاوت بافت تاريخي و بافت فرسوده مي شود اما محمد حسين فراهاني رييس اداره کل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان تهران در گفت و گو با روزنامه ايران در 10 تيرماه 1391 در خصوص بافت فرسوده و راهکارهاي احيا و مناسب سازي آن مي‌گويد: « از ديدگاه ما اصلا چيزي به نام بافت فرسوده وجود ندارد. هرچه هست بافت تاريخي است که به لحاظ تاريخي و ملي شان ارزشمندي دارد حتي اگر معماري خاصي نداشته باشد. ما در خصوص بافت فرسوده و تاريخي تهران با شهرداري نيز مذاکراتي انجام داده ايم. اما متاسفانه طبق يکي از ماده هاي قانوني که در شهرداري وجود دارد اگر بناي قديمي که جزو همان بافت فرسوده مي شود، به دليل قدمت زياد و فرسودگي آسيب رسان تشخيص داده شود، شهرداري آن بنا را تخريب مي کند، در حالي که ما همه تلاشمان اين است که اين قبيل بناها را که به هر حال به نحوي معرف يک اتفاق تاريخي هستند احيا و ترميم کنيم.»

با اين تفاسير طبق تعاريف بافت تاريخي و بافت فرسوده با يکديگر متفاوت است و آنچه که مسلم است بافت تاريخي پايتخت و نگهداري از آن نبايد فداي تعدد تعاريف شود.

سيد عليرضا قهاري رئيس انجمن مفاخر معماري ايران مضرات اين سردرگمي در تعريف بافت تاريخي و فرسوده را اين گونه تشريح مي کند: «يكي از مشكلاتمان اين است كه تعريف بافت فرسوده از بافت تاريخي هنوز مشخص نيست. بافت هاي تاريخي براي حفظ شدن نياز به سرمايه گذاري هايي دارد که اين تعدد تعاريف ممکن است منجر به هزينه کرد در حوزه هايي شود که اصلا بافت تاريخي نيست. از سوي ديگر ممکن است بسياري از مجموعه هاي تاريخي که در مسير احداث خيابانها وجود دارد از بين برود.»

مديرعامل سازمان نوسازي شهر تهران به عنوان راه حل پيشنهاد مي کند: با روش ها ي مقاوم سازي و مدل هايي که در اين حوزه وجود دارد، بايد اين نقاط را به عنوان قلب شهر حفظ کنيم. اما در هر صورت سهل انگاري هاي اين حوزه ما را با اين پديده روبرو کرده است.

قهاري نيز در اين زمينه مي گويد: «مديريت شهري و متوليان امر بازسازي و نوسازي بافت فرسوده بايد نسبت به ايجاد مديريت هاي ميراث فرهنگي در درون سازمان خود اقدام و يا در طرح هايي كه مدنظر شان بوده از متخصصان بافتهاي تاريخي استفاده كنند.»

اما اين سوال مطرح است که آيا نگهداري و حفظ بافت هاي تاريخي با رسيدن به تعريفي واحد در اين زمينه، جايگاه و اهميت خود را در سطوح مختلف مديريتي و اجتماعي بدست مي آورد؟