۱۳۹۱-۱۰-۳۰، ۰۷:۴۵ عصر
سوختی که فقط در کشور ما و چین تولید میشود
بنزین متانولی ایران متفاوت با جهان
صدرا محقق / عکس: میلاد پیامی، شرق
بنزین متانولی؛ راهحل مشکل آلودگی هوا یا معضلی جدید ناشی از آزمون و خطای مسوولان؟ این پرسشی است که این روزها باید در پی پاسخ آن بود، اما چون این بنزین هنوز به چرخه مصرف سوخت کشور وارد نشده به صورت قطعی نمیتوان در اینباره نظر داد.
اولین بار پنجم آذرماه گذشته مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی از تولید بنزینی جدید بر پایه 35 درصد متانول در کشور خبر داد. جلیل سالاری در اینباره گفته بود: «با توجه به حجم فراوان تولید متانول در کشور در واحدهای پتروشیمی، این بنزین با ترکیب حدود ۳۵ درصد در مقیاس آزمایشگاهی تولید شده و با توجه به پوشش شاخصهای بنزین در مقیاس آزمایشگاهی، در صورت فراهم شدن شرایط، امکان تولید انبوه آن در آینده نزدیک در واحدهای پالایشی کشور پس از پایش عملکردی آن وجود دارد.»
البته گویا در این نوع بنزین به جز متانول، ترکیبات دیگری نیز به کار گرفته میشود که شامل مواد نگهدارنده و تنظیمات فشار بخار و کنترل مشخصات بنزین است و همه آنها به طور کامل در داخل کشور تولید میشود. این را مسوولان شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی میگویند. چند روز پس از آن هم با حضور مسوولان بلندپایه وزارت نفت از این بنزین جدید رونمایی و اعلام شد مطالعات و برنامهریزی برای تولید روزانه شش تا هفت میلیون لیتر بنزین با ترکیب ۳۵ درصد متانول در کشور آغاز شده است. براین اساس ایران بعد از چین تنها کشوری است که به تولید این بنزین رو آورده است. با این حال اواخر هفته قبل دبیر انجمن خودروسازان با انتشار نامهای سرگشاده خطاب به قائممقام سازمان محیطزیست در رابطه با تولید بنزین جدید در کشور هشدار داد. در این نامه نسبت به خطرات بنزین متانولی برای آلودگی هوا، سیستم موتوری خودروها و سلامت شهروندان مواردی ذکر شد که از آن جمله گفته شده بود که بخار این بنزین میتواند موجب کوری چشم انسان شود. از سویی اما بررسیها نشان میدهد بنزین متانولی در برخی از کشورهای دنیا به عنوان سوخت سبز و دوستدار محیطزیست شناخته شده است، متانول حتی بدون ترکیب با سوختهای دیگر و بهطور خالص نیز در برخی کشورها استفاده میشود. به عنوان مثال بر اساس پژوهشی که از سوی دانشگاه امایتی برای وزارت انرژی آمریکا تهیه شده بر مفید بودن این سوخت تاکید شده است. امروزه نیز در کشورهای توسعهیافته صنعتی آمریکا، ژاپن، آلمان و... از سوخت آن در خودروها به منظور حفظ سلامت شهروندان و پاکیزگی محیطزیست استفاده میکنند. علاوه بر این در ایران نیز بر اساس پژوهشی که در سال 90 توسط مستانه سوهانی، کارشناس دفتر نظارت و ارزیابی وزارت صنعت و معدن انجام شد کاربرد این سوخت در کشورهایی که دچار بحران آلودگی هوای شهرهای بزرگ خود هستند بسیار ضروری ذکر شده است. در این تحقیق آمده است: «متانول» در مقایسه با سوختهایی همچون بنزین، گازوییل و گاز طبیعی (CNG وLNG) به دلیل ساده بودن فناوری تولید، مطابقت با استانداردهای محیطزیست و چشمانداز قیمت مناسب به عنوان یکی از سوختهای برتر جهت تامین انرژی مطرح است؛ با توجه به این موضوع که طی چند سال آینده، جمع تولید متانول در ایران به حدود پنج میلیون تن در سال خواهد رسید و همچنین با مدنظر قراردادن آلودگی هوای شهرهای بزرگ ایران، پرداخت ارز زیاد برای واردات بنزین و محدودیت منابع سوختی کشور، بررسی متانول به عنوان سوخت جایگزین از اهمیت خاصی برخوردار است. همچنین متانول معمولا از سوختهای فسیلی تجدیدناپذیر ساخته میشود اما در سالهای اخیر بخش عمده متانول تولیدی را از گاز طبیعی به دست میآوردند. بنابراین حضور کشورهایی چون ایران که ذخایر گازی عظیمی دارند، در عرصه تولید این محصول کاملا توجیهپذیر است.» تا اینجای کار شواهد حکایت از درست بودن اقدام وزارت نفت و تولید سوختی با استانداردهای زیستمحیطی برای حل معضل آلودگی هوای کلانشهرها دارد. اما بررسیهای بیشتر کمی نگران کننده است چرا که با نگاهی به درصد متانول موجود در سوخت متانولی در دیگر کشورهای جهان و آنچه که قرار است در ایران به عنوان بنزین متانولی تولید شود تفاوت چشمگیری دیده میشود.
آنچه در جهان تولید میشود سوختی است با نامهای M85 که ترکیبی از 85درصد متانول و 15درصد بنزین بدون سرب است و M100 که حاوی 100درصد متانول است، اولی برای خودروهای سبک کاربرد دارد و دومی در خودروهای دیزلی و سنگین. اما همانطور که در این گزارش نیز آمده آنچه قرار است در ایران تولید شود سوختی است با ترکیب 35درصد متانول و 65درصد بنزین و دیگر افزودنیها. همین مورد گویای تفاوت عمدهای است میان آنچه قرار است در ایران تولید شود و آنچه در دنیا به عنوان سوخت سبز متانولی شناخته میشود. همچنین حتی خود مسوولان شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی هم درباره آن اعتراف میکنند که «به دلیل پایه الکلی بودن، این بنزین در مقابل آب و رطوبت جاذب بوده و به همین دلیل این بنزین باید در شرایطی استفاده شود که به طور کامل عاری از آب و رطوبت بوده و هیچگونه منفذی وجود نداشته باشد.»
علاوه بر این دکتر مهدی برقعی، استاد دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه شریف نیز در گفتوگویی با شرق در اینباره میگوید: برای کاربری چنین سوختی باید در وهله اول سیستم کاربراتور خودروهای کشور را تغییر داد چراکه کاربراتور خودروهای ما برای این بنزین طراحی نشده است. همچنین به دلیل خاصیت متانول قابل پیشبینی است که بخش عمدهای از سوخت در موتور خودروها مصرف نشده بیرون میآید و این خود افزایشدهنده آلودگی هواست. به دلیل همین نیز راندمان سوخت پایین میآید و مصرف بنزین خیلی بیشتر میشود، چرا که انرژی کمتری دارد. به نظر من در صورت استفاده از این بنزین مصرف سوخت تا حدود 15درصد افزایش را شاهد خواهیم بود.» این استاد دانشگاه همچنین میافزاید: «من تاکنون نشنیدهام مشابه چنین سوختی در دیگر کشورها استفاده شود، همچنین اینکه گفته میشود تنفس هوای حاوی متانول میتواند خطرناک باشد نیز مورد تایید است چراکه بخار آن گاز خطرناکی است که صدمات کبدی غیرقابل بازگشتی دارد. اما بعید میدانم باعث کوری چشم شود.»
با وجود این اما بنزین متانولی قرار است تا چندی دیگر به عنوان یکی از اصلیترین سوختهای خودرو در جایگاهها عرضه شود و مسوولان وزارت نفت در دفاع از آن میگویند: «بنزین پایه الکلی تولید شده در شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی ایران از ترکیبات پایه استفاده میشود و فاقد ترکیبات آروماتیکی و بنزنی بوده و عدد اکتان آن بالاست. همچنین جهت جلوگیری از خوردگی تجهیزات موتور خودرو، افزودنیهای مخصوصی به سوخت اضافه میشود تا اسیدها را خنثی کند.»