خوی، شهر هزار مسجد

به هر گوشه‌ای از ایران که سفر کنید نشانه‌هایی از معماری اسلامی خواهید دید. مساجد، تکیه‌ها، حسینیه‌ها و امامزاده‌ها همگی جزو جدایی‌ناپذیر از معماری ایرانی اسلامی هستند.

در جهان امروزی یکی از اصلی‌ترین انگیزه‌های سفر را می‌توان زیارت و سفرهای زیارتی دانست. خوی به عنوان شهری در شمال‌غربی ایران با مساجد تاریخی، امامزاده‌ها، حسینیه‌ها وتکیه‌ها از قطب‌های گردشگری مذهبی محسوب می‌شود.

شهرستان خوی مشهور به دارالمومنین با داشتن مساجد و امامزاده‌ها و حسینیه‌های تاریخی یکی از شهرهای مهم در زمینه گردشگری مذهبی به شمار می‌رود. مسجد تاریخی مطلب‌خان به عنوان بزرگترین مسجد روباز کشور در مرکز شهر خوی به فاصله 30 متری بازار قدیمی و در کنار خیابان طالقانی در مجاورت چند مسجد قدیمی قرار گرفته است.

از روی شواهد معماری، زمان ساختمان اولیه مسجد منسوب به دوره ایلخانی بوده که بر اثر انهدام بنا احتمالاً در اوایل قاجاریه مجدداً‌ بر روی بقایای اصلی و قبلی، ساختمان جدیدی ساخته شده است. تاریخ ساخت بنا 1255 هجری قمری است، مؤسس آن حاج مطلب‌خان بوده که ظاهراً زرگر مخصوص نایب‌السطنه عباس میرزا بوده و خطاب‌ خان به او داده شده است.

ایوان ورودی مسجد طاق بلندی به ارتفاع حدود 25 متر دارد. این مسجد از یک شبستان بزرگ روباز با پلان مربع که دور تا دور آن از حجرات دو طبقه و شاه‌نشینهای رفیع ایرانی عظیم تشکیل شده است.

تمام مصالح بکار رفته در بنا از روی پی از آجر انتخاب شده و جبهه بیرونی مسجد فاقد هر نوع تزئیناتی است و قسمتهای داخلی ایوان و طرفین ورودی آن در آجر چینی با پس و پیش کردن آجرها فرم خاصی به آن داده‌اند. مسجد حجتیه در خیابان شیخ مهدی و در ضلع شمال شرقی دروازه سنگی واقع شده و این نشانگر آن است که کاملاً با بافت بازار قدیمی در ارتباط بوده است و دارای بافت هم فرم بازار است.

مسجد حجتیه در خیابان شیخ مهدی ورد ضلع شمال شرقی دروازه سنگی واقع شده و این نشانگر آن است که کاملاً با بافت بازار قدیمی در ارتباط بوده است و دارای بافت هم فرم بازار است. از تاریخ دقیق ساخت مسجد اطلاع چندانی در دست نیست، ولی از لحاظ معماری آن می‌توان به دوره قاجار استناد کرد و از نمای کلی مسجد چنین پیداست که فضای داخلی تغییری نسبت به ساخت اولیه نداشته است و فقط قسمت حیاط و درب ورودی و منزل سرایدار به آن الحاق شده است.

این مسجد دارای پلان مربع شکل است و هشت گنبد به فرم لنبوه(گرد چین) در اطراف و در مرکز آن گنبد اصلی روپوش دارای کاربندی با آجر و نقاشی دارد و کاربندی نقاشی آن، حول ستاره دوازده پر است که خطوط داخل آن رنگ آمیزی شده است. این مسجد دارای چهار ستون سنگی به فرم هشت ضلعی در وسط بنا بوده است. یعنی هر یک از اضلاع چهار گنبد بر روی یک ستون سوار شده است.

مسجد سیدالشهداء خوی در ضلع شمالی خیابان انقلاب خوی واقع است و ورودی آن از پیاده‌روی همان خیابان منشعب می‌شود، که کف آن حدود 60 سانتی‌متر از پیاده‌رو پایین‌تر قرارا دارد. با توجه به فرم معماری بنا این مسجد بنائیست مربوط به دوره قاجاریه. در سنگ نوشته‌ای که داخل دالان ورودی قرار گرفته تاریخ احداث بنا را 1327 هجری قمری ذکر کرده است.

مسجد ملاحسن در ضلع جنوبی خیابان انقلاب شهرستان خوی تقریباً‌ روبروی مسجد قدیمی سیدالشهداء قرار گرفته است. یکی از ورودیهای مسجد به طرف خیابان دیگری به داخل بازار قدیمی خوی باز می‌شود. این بنای تاریخی در بافت قدیمی خوی واقع شده و اطراف آن مغازه‌ها و راسته بازار واقع شده است. مسجد در سال 1396 هجری قمری توسط حاج‌آقا حسن فرزند ملاحسن امام جمعه خوی در زمان قاجاریه ساخته شده است.

مسجد شیخ در خیابان انقلاب شهرستان خوی، جنب مقبره آل یعقوب واقع شده و در نزدیکترین مسجد قدیمی در اتصال با بازار قدیمی خوی است و با توجه به معماری تاریخ ساخت بنا به دوره قاجار می‌رسد. پلان مسجد مستطیل شکل است. شبستان مسجد دارای ستونهای رنگی و گنبدهای پوششی است. مصالح عمده بکار رفته در این بنا آجر چهارگوش در بدنه و سنگ لاشه در قسمت پی است که با ملات گچ کار شده‌اند همچنین تعویض درها و پنجره‌ها به منظور مرمت(استفاده از درها و پنجره‌های آهنی در بنا) از جمله دیگر تصرفات مشهود در بنا است.

از دیگر مساجد و امامزاده‌های قدیمی و تاریخی خوی می‌توان به مساجد داش‌آغلیان، چورس، دیزج دیز، ملااحمد، ذهبیه و امامزاده‌های سید بهلول، مقبره، شیخ نوایی و میرفتاح و تکیه‌گاه حضرت ابوالفضل اشاره کرد.

دکتر ناجی باکرجی رییس بارگاه مولانا در گفت‌و گو باایسنا، اظهار کرد: شهر خوی با توجه به پیشینه قوی فرهنگی و مذهبی و با داشتن مساجد و امامزاده های تاریخی می‌تواند به یکی از قطب‌های مذهبی در سطح جهان تبدیل شود.

وی شهر خوی را از جهات بسیاری شبیه شهر مذهبی قونیه در ترکیه عنوان کرد.

به سبب وجود وجوهات مشترک مذهبی بین خوی و قونیه است که وقتی شمس تبریزی که از حسد و خشم اطرافیان مولانای بلخی رومی از شهر قونیه می‌گریزد تا راهی وطن خود یعنی وارد کشور ایران شود، به لحاظ وجود این وجوهات مشترک مذهبی فرهنگی بین خوی و قونیه شهر خوی را به عنوان محل اقامت خوی برمی گزیند و اکنون مقبره این عارف شوریده‌حال در خوی زیارتگه رندان جهان است.