دامغان، جاذبه‌ای اسیر کوه و کویر

شهری كه از شمال توسط كوه‌های البرز مركزی و از جهات دیگر توسط كویر محصور شده است. بنای اولیه این شهر را به هوشنگ، نبیره كیومرث نسبت داده‌اند. مورخان معتقدند....

[b] دامغان جزو آن شهرهایی است كه شاید بارها در مسیر سفرهای مختلف گذرتان بیفتد و پسته‌های خندان آنقدر نمایان شوند كه ساعتی را هم برای استراحت و خرید كردن توقف كنید ولی این بار مقصد اصلی همان شهر دامغان است. شهری كه از شمال توسط كوه‌های البرز مركزی و از جهات دیگر توسط كویر محصور شده است. بنای اولیه این شهر را به هوشنگ، نبیره كیومرث نسبت داده‌اند. مورخان معتقدند، این شهر از شهرهای قدیمی ایران بوده و به روایتی محل اولیه شهر صددروازه است.

تاریخانه یا خدای‌خانه
درباره دلیل نامگذاری این بنا گفته‌اند، تاری به معنای خداست و تاریخانه یعنی خدای‌خانه. عده‌ای می‌گویند این مسجد قبلا آتشکده بوده و پس از تسلط اعراب‌، آن را ناری‌خانه خوانده‌اند و بعد از آن به تاریخانه معروف شده است. تاریخانه دامغان‌، یکی از کهن‌ترین ساختمان‌ها با معماری خراسانی است. به تاریخانه مسجد «چهل ستون» هــــــم می‌گویند. البته به این معنی نیست که حتما چهل ستون داشته باشد بلکه ستون‌های متعدد دارد.نقشه این بنا مثل دیگر نقــشه مساجد صدر اسلام است که از هر عنصر خارجی عاری است.

آثاری از 4 دوره تاریخی
در مسجد تاریخانه دامغان، نحوه قرار گرفتن طاق‌ها روی ستون‌ها به وضوح تحت‌تاثیر هنر ساسانی است. این بنا صحنی تقریبا مربعی دارد که 4 طرف آن طاق‌هایی قرار گرفته. یکی از طاق‌نماها که عمیق‌تر از دیگران است در جهت قبله قرار دارد. صحن مرکزی این مسجد، سنگ فرش یا آجرفرش نشده و تنها با ماده‌ای آهکی یا گچی پوشیده و کوبیده شده است. این صحن با هیچ پله‌ای از صفحه‌های طاقدار جانبی متمایز نمی‌شود و این از سادگی‌های مسجد تاریخانه است. آثار 4 دوره تاریخی مختلف یعنی دوره‌های نخستین اسلامی، آل‌زیار، قرون میانه اسلام و قرن حاضر در این مسجد شناسایی شده است. در دوره سلجوقیان به جای مناره خشت و گلی مسجد که ریخته بود برجی از آجر برای آن ساخته‌اند. این مناره جدید در جای مناره قدیم ساخته نشده بلکه در کنار آن بنا شده است.

مجسمه‌ای از جنس پسته
وارد شهر دامغان كه می‌شوید در مركز نخستین میدان مجسمه‌ای از پسته‌ها بزرگ از شما استقبال می‌كنند. همان دور و اطراف هم با فروشندگان پسته روبه‌رو می‌شوید. حیف است تا دامغان بیایید و پسته نخرید. بالاخره شهرت پسته دامغان تاریخی است.

مسجدی 1400 ساله
مهم‌ترین بنای تاریخی كه باید در شهر دامغان سراغ آن بروید یك مسجد قدیمی به نام «تاریخانه» است. این مسجد در جنوب شرقی دامغان قرار دارد كه یکی از بهترین نمونه‌ها و از قدیمی‌ترین بناهای پس از اسلام و مساجد اولیه در ایران است. نظرات متفاوتی درباره زمان دقیق ساخت مسجد وجود دارد. یكی از مورخان دستور ساخت این مسجد را به امیرالمومنین علی(ع) نسبت داده و آندره گدار، تاریخ ساخت این بنا را اواسط قرن دوم هجری ذکر کرده است.
«آرتور پوپ»، ساخته شدن این مسجد را بین سال‌های 130 تا 170 هجری دانسته و محمد کریم پیرنیا تاریخ ساخت آن را حدود 150 هجری می‌داند.

برج مدور آجری
اگر در جهت شرق شهر حركت كنید در محله خوربا، نزدیك مسجد جامع و مدرسه حاج فتح‌علی‌بیگ كه حوزه علمیه دامغان است، مقبره‌ای می‌یابید كه سال 417 هجری قمری به‌صورت برج مدور آجری با گنبد مخروطی پیازی ساخته شده. شهرت این برج به دلیل کتیبه‌ای زیبا با خط کوفی مشبک است. این برج مقبره محمد بن ابراهیم، پدر ابوحرب بختیار است. این گنبد در گذشته ایوانی هم داشته ولی امروزه اثری از آن باقی نمانده.

به 3000 سال بروید
تپه حصار یكی از دیدنی‌های مهم دامغان است كه در جنوب شهر قرار گرفته. قدمت تمدن در این تپه به هزاره چهارم تا هزاره اول پیش از میلاد می‌رسد. در تپه حصار 3 طبقه متمایز مشخص شده كه مربوط به دوران پیش از تاریخ است. تپه حصار در هزاره‌های سوم و چهارم پیش از میلاد یكی از مراكز مهم تولیدی برای ساخت انواع و اقلام صادراتی مثل اشیای سنگی و فلزی در فلات ایران بوده است.

روی سفال‌های چند هزار ساله راه بروید
باستان‌شناسان می‌گویند؛ قدیمی‌ترین لایه‌های تپه حصار به اواسط هزاره پنجم قبل از میلاد بر‌می‌گردد و تا حدود 1700 پیش از میلاد زندگی در آن به‌طور پیوسته ادامه داشته ولی پس از آن هیچ وقت مورد سكونت قرار نگرفته است.‌ انبوه ظروف سفالی شکسته‌ای كه روی زمین به چشم می‌خورد نشان می‌دهد، چه حجم عظیمی از سفالینه‌ها در این مكان كشف شده است.