مطالبي استخراج شده از نوار سخنراني در سال 2535 در هفته ايران باستان(قسمت 4)

قسمت چهارم: حوصله به خرج دهید و مطالب را دنبال کنید جالب است.

در اين تصوير آنچه كه بيش از هر چيز جلب نظر ميكند برج و باروي جالب شهر است كه امروز بدبختانه بخش ناچيزي از آن برجاي است كه نسبت به حفظ و نگهداري آن نيز اقدامي انجام نميگيرد.

نكته جالب درباره حصار مزبور شباهتي است كه بين آن حصار و تخت سليمان (تصوير شماره 5) از عهد ساساني وجود دارد.

و اما دوران ساساني، در اين دوره حركت آغاز شده از زمان اشكاني در زمينه ايجاد شهرها با سرعت بيشتري ادامه مي يابد و شهرهاي فراوان ديگري بوجود ميآيد. چنانكه مورخان به تفاوت بنياد نزديك به پنجاه شهر را به دوران ساساني با ذكر نام و موقع نسبت ميدهند. اين فعاليت ها بيشتر به زمان اردشير، شاهپور و خسرو نسبت داده شده است. شهرها در زمان ساساني با توجه به اوضاع سياسي ، اجتماعي و اقتصادي زمان اغلب از يك طرح خاص پيروي مي كنند و از يك نوع سازمان قابل توجهي برخور دارند. از جمله آنكه در اين دوره شهرها به محله هاي مختلف تقسيم ميشوند. و هر دسته از پيشه وران در محله معيني سكونت دارند. امري كه با جزئي تغيير بدوران اسلامي منتقل و ادامه مي يابد. چنانكه در اكثر شهرها شاهد راسته ها، محله ها و گذرها هستمي و حتي در دهات بزرگ با چنين امري برخورد مي كنيم و مي بينيم كه چندين محله با نامهاي مختلف وجود دارد و زماني كه به بررسي دقيق مي پردازيم مشاهده مي كنيم كه اين محله ها به گروهها و جوامع متفاوتي تعلق دارند. اين تفاوت ممكن است مربوط به عامل قبيله اي، مذهب، نوع فعاليت توليدي، ميزان درآمد و نظاير آن باشد. در دوره ساساني شكل شهرها از دو فرم كلي خارج نيست، يا داراي طرح مدور هستند و يا داراي نقشه مستطيل، با در نظر گرفتن اختلاف سطح زمين منطقه. براساس ديد و اعتقادي خاص شهرها داراي چهار دروازه بوده اند كه به چهار سوي جهان گشوده بوده است. اكثر شهرها چه در دوره اشكاني وچه در دوره ساساني از اين امر تبعيت كرده اند. شكل بافت كلي شهرها و موقع واحدهاي عمده وشبكه هاي ارتباطي آنها در دوره اشكاني و بعد ساساني كم وبيش همان چيزي است كه تا مدتي نيز در دوره اسلامي گاه با برخي تغييرات شاهد آنيم.

تصوير هوائي از مجموعه صحن مطهر حضرت رضا (ع) در شهر مشهد. اين تصوير مربوط به سالها پيش و قبل از ويرانيهاي اخير گرفته شده است. چنانكه ملاحظه ميگردد مجموعه واحدهاي معماري وابسته به صحن مطهر با نقش هاي مختلف: مذهبي – آموزشي – اجتماعي – اقتصادي و … كه در طي سده هاي مختلف ايجاد شده اند همگي در ارتباطي منطقي با يكديگر بافتي همگن را ايجاد ساخته بودند كه بيش از هر چيز با فضاي خاص مجموعه و زندگي كه در آن جريان ميداشت در رابطه بود. اين تصوير همچنين گوياي آنست كه هسته مركزي شهر مشهد را مجموعه واحدهاي وابسته به حرم مطهر تشكيل ميداده و شهر برگرد اين هسته ابعاد و رشد يافته است.

تصويري از معبد چغازنبيل بزرگترين زيگورات شناخته شده متعلق به هنر دوران ايلامي (قرن سيزدهم پيش از ميلاد) . اين زيگورات مهمترين بناي شهر ‹‹دوراونتاشي›› را تشكيل ميداده و بعلت اهميت و اعتبار مذهبي خاصش مركز يا قلب شهر را در بر ميگرفته است.(ادامه دارد)(در پست بعدی)