۱۳۹۱-۶-۲۱، ۰۴:۵۵ عصر
تبدیل مجموعه تاریخی نیاوران به دهکده فرهنگی و گردشگری
به نیاوران که میرسیم یاد تهران قدیم و باغها و کوچه باغیها مثل خوره به سراغمان میآید و با این تصور نوستالوژیک سفر میکنیم به تاریخی که فقط شنیدهایم اما با این تفاوت که نه دیگر از آن باغهای قدیمی خبری است و نه خانهباغیها. جای همه آنها پرشده از ساختمانهای قدونیمقد رنگی اما بالاتر از پارک نیاوران هنوز مجموعه کاخهای نیاوران سندی زنده و محکم و روایتگر لحظه به لحظه تهران قدیم است.
به نیاوران که میرسیم یاد تهران قدیم و باغها و کوچه باغیها مثل خوره به سراغمان میآید و با این تصور نوستالوژیک سفر میکنیم به تاریخی که فقط شنیدهایم اما با این تفاوت که نه دیگر از آن باغهای قدیمی خبری است و نه خانهباغیها. جای همه آنها پرشده از ساختمانهای قدونیمقد رنگی اما بالاتر از پارک نیاوران هنوز مجموعه کاخهای نیاوران سندی زنده و محکم و روایتگر لحظه به لحظه تهران قدیم است.
به نیاوران که میرسیم یاد تهران قدیم و باغها و کوچه باغیها مثل خوره به سراغمان میآید و با این تصور نوستالوژیک سفر میکنیم به تاریخی که فقط شنیدهایم اما با این تفاوت که نه دیگر از آن باغهای قدیمی خبری است و نه خانهباغیها. جای همه آنها پرشده از ساختمانهای قدونیمقد رنگی اما بالاتر از پارک نیاوران هنوز مجموعه کاخهای نیاوران سندی زنده و محکم و روایتگر لحظه به لحظه تهران قدیم است.
وارد محوطه مجموعه تاریخی و فرهنگی نیاوران که میشویم، درختهای سربهفلک کشیده و صدای طوطیها و پرندگانی که ورود آنها به این محوطه خود راویای داستانی است، هربازدیدکنندهای را میبرد در هزارتوهای تاریخ سه دوره قبل. زمانی که مادر ناصرالدین شاه قاجار مهدعلیا پا به کاخ صاحبقرانیه و کوشک احمدشاهی گذاشت، دلش اصلا نمیخواست صدای کلاغهای سیاه فضای باغ را پرکند و به دستور او تعداد زیادی طوطی و پرندگان دیگر از جاهای مختلف به اینجا آورده شد و شدند ساکن همیشگی درختان باغ نیاوران. طوطیهای سبز هنوز هم در لابهلای درختان بیبرگ و بار زمستانی کاخ نیاوران پرواز میکنند. اما نه دیگر از مادر ناصرالدین شاه خبری است که از پرواز آنها لذت ببرد ونه تاریخ روی این اتفاق ثابت مانده است. اصلا گویا بعد از نفسهای آخر قاجاریه دوباره کلاغها به عنوان ساکنان بومی به این باغ سفرکردند و حالا کلاغها در کنار طوطیهای سبز رنگ و سایر پرندگان، تاریخ را در صداهای گاه و بیگاه خود تکرار میکنند.
هنوز صدای پای امیرکبیر شنیده میشود و در پس درختان تنومند کاخ نیاوران میتوان توطئههای پس پرده درباریان را به یاد آورد ونیز به یاد میآوری كه بخشی از تاریخ ایران در این كاخ رقم خورده است. اما در میان کاخهای بلند مجموعه نیاوران میتوان معماری سه دوره آخر پادشاهی ایران را به خوبی دید که این اتفاق این مجموعه را در نوع خود منحصر به فرد کرده است.
کوشک احمد شاهی و کاخ صاحبقرانیه که نشان دهنده روزگار قاجاریه و رضاخانی و کاخ پهلویی هم نشان دهنده پایان شاهنشاهی در ایران است.اما از نظر معماری میتوان در 50 سال گذشته تکنولوژی امروز معماری را در هنر ایرانی دید اما در این میان تبدیل کردن مجموعه تاریخی و فرهنگی نیاوران به دهکده فرهنگی و گردشگری نیاوران به نظر میرسد تصمیمی است که میتواند دوباره گرد تاریخ و سکوت را از روی این مجموعه تاریخی کنار بزند و این بار مهمان باغ نیاوران، مردمی باشند که در لحظههای حضور خود در این مجموعه میخواهند از نزدیک تاریخ ایران را ببینند.
مسعود شریفی، مدیر مجموعه تاریخی و فرهنگی نیاوران درباره ارائه طرح دهکده فرهنگی نیاوران به روزنامه تهرانامروز میگوید: مجموعه تاریخی نیاوران، مجموعه بزرگی است که سه دوره تاریخی را در خود جای داده است.
از سوی دیگر قابلیتهای تاریخی و موزهای که دردل خود دارد، چقدر باعث شده تا مسئولان فرهنگی و هنری به این فکر و نتیجه برسند که میتوان از این قابلیتها استفاده کرد؟این مساله مهمی است که باید خیلی زودتر به آن فکر میشد.مجموعه نیاوران به دلیل موقعیت سوقالجیشی که دارد و از همه مهمتر نزدیکی آن با 38 مجموعه فرهنگی، تاریخی، مذهبی در منطقه یک باعث شده در کانون فرهنگی و تاریخی مشخصی قرار گیرد.
با ارائه طرح دهکده فرهنگی و گردشگری نیاوران سعی کردهایم با مرکزیت یافتن نیاوران به عنوان محور فرهنگی منطقه یک دوباره این قابلیت تاریخی را زنده کنیم. وجود مرکز گفتوگوی تمدنها، فرهنگسرای نیاوران، کاخموزه سعدآباد، موزه حیاتوحش دارآباد، کتابخانه ملی، امامزاده قاسم، باغ ظهیرالدوله، کمربند سبز منطقه یک و از همه مهمتر مناطق طبیعی توچال و کلكچال از نظر فرهنگی و گردشگری پتانسیلهای بکر منطقه یک است که این قابلیت را دارد تا به عنوان یک مجموعه و دهکده فرهنگی و گردشگری تبدیل شود و بالاخره با طرح دهکده این اتفاق افتاد.شریفی در ادامه صحبتهای خود میگوید: «وقتی دورههای مختلف تاریخ تهران را نگاه میکنیم، میبینیم كه یک زمانی منطقه 12 مرکز تاریخی و فرهنگی تهران بود اما در اواخر دوره قاجاریه نیاوران مرکز فرهنگی و گردشگری شد. در دوره گذشته نیز میدان و خیابان انقلاب بهدلیل وجود دانشگاه تهران محور فرهنگی شهر تهران بود. به نظر من این روزها مردم به دنبال جایی هستند که آب و هوای خوبی داشته باشد و از شلوغیها و ترافیک و آلودگی هوا اثری نباشد. مردم به سمت باغ شهرهای اطراف تهران روی آوردهاند و با برنامهریزی مناسب میتوان این تمایل مردم را جهت دهی فرهنگی و گردشگری داد.»
از صحبتهای مدیر مجموعه تاریخی و فرهنگی نیاوران میتوان فهمید که یکی از اهداف بزرگ دهکده فرهنگی نیاوران ایجاد فضاهایی برای هنرنمایی در حوزههای تجسمی، موسیقی، سینما، تئاتر و بهطور کلی ایجادکانونی مناسب برای تمام فعالیتهای فرهنگی و هنری هنرمندان ایران است.شریفی میگوید:« در حال حاضر خانه هنرمندان که در مرکز شهر قرار دارد جوابگوی تمام نیازهای مردم از نظر فضایی نیست. در صورتی که مجموعه فرهنگی نیاوران با وسعتی که دارد میتواند محلی برای حضور هنرمندان و پژوهشگران فرهنگی، تاریخی، اجتماعی و... باشد.
میخواهیم امکانی فراهم آوریم تا مردم از نزدیک با هنرمندان رودررو شوند. یک روز برای بازدید و صحبت با هنرمندان و فرهیختگان در طرح دهکده فرهنگی نیاوران در نظر گرفته شده است. خیلی خوب است که مردم هم با معماری دورههای گذشته آشنا شوند و هم هنرمندان معاصر را از نزدیک ببینند.»
اما هدف اصلی طرح دهکده فرهنگی و گردشگری نیاوران، معرفی کاخ موزههای نیاوران است اسناد تاریخی نشان میدهد که در حال حاضر 20 هزار اثر تاریخی و قدیمی در مخازن کاخ قرار دارد. صدها تابلو از بزرگان جهان و هدایایی که سفرا و مهمانان عالیرتبه خارجی به شاهان دورههای مختلف ایران دادهاند در این مجموعه نگهداری میشود که باید این امکانات به مردم معرفی شود. توسعه گردشگری شهری برای مردم بهویژه کودکان و نوجوانان از دیگر اهداف مهم این طرح است.
مسعود شریفی، مدیر مجموعه تاریخی و فرهنگی نیاوران درباره برنامههای دهکده فرهنگی نیاوران میگوید: «طرح خواهرخواندگی این مجموعه با کاخها و موزههای مهم دنیاست. تاکنون 11 کاخ موزه مورد مطالعه قرار گرفته است. برگزاری هفتههای فرهنگی مشترک با کشورهای دیگر نیز از اهداف دیگر این طرح است. ایجاد کانونها و انجمنهای فرهنگی و هنری، ادبی، تجسمی، سینمایی، موسیقی و... از جمله اهداف دهکده فرهنگی نیاوران است.
به دنبال این هستیم تا انجمنهای موسیقی به عنوان مثال موسیقی قاجار را بازآفرینی کنند. باز آفرینی تعزیههای دوران قاجار و به تصویر کشیدن شخصیتهای این دوره با همان لباس و پوشش در مجموعه نیاوران باعث زنده شدن تاریخ تهران قدیم میشود.» یکی از نیازهای این دهکده ایجاد اتاق فکر با حضور استادان مطرح در حوزههای مختلف برای سیاستگذاری و برنامهریزی است که بنا به گفته مدیر مجموعه نیاوران این اتفاق با دعوت از فرهیختگان معاصر ایجاد شده است.
اما در ایجاد دهکده فرهنگی، تاریخی و گردشگری نیاوران نمیتوان تلاشهای شهرداری بهویژه سازمان فرهنگی و هنری شهرداری را در این میان نادیده گرفت. شریفی میگوید: «در این طرح سازمان فرهنگی و هنری شهرداری و شهردار تهران مساعدتهای زیادی را برای گسترش امکانات فرهنگی و هنری تهران و شهروندان تهرانی انجام دادهاند.»
باز هم در محوطه کاخ نیاوران و کاخ موزههای این مجموعه برمیخوریم به تاریخ و زنده میشود تهران قدیم در مقابل دیدگانمان. وقتی داخل باغ نیاوران قدم میزنیم، میشنویم صدای قدمهای امیر کبیررا، میبینیم تابلوی نقاشی کمال الملک را در گوشه باغ و میشنویم صدای سوته دلان را. اینجا تاریخ زنده میشود و جان میگیرد.
وارد محوطه مجموعه تاریخی و فرهنگی نیاوران که میشویم، درختهای سربهفلک کشیده و صدای طوطیها و پرندگانی که ورود آنها به این محوطه خود راویای داستانی است، هربازدیدکنندهای را میبرد در هزارتوهای تاریخ سه دوره قبل. زمانی که مادر ناصرالدین شاه قاجار مهدعلیا پا به کاخ صاحبقرانیه و کوشک احمدشاهی گذاشت، دلش اصلا نمیخواست صدای کلاغهای سیاه فضای باغ را پرکند و به دستور او تعداد زیادی طوطی و پرندگان دیگر از جاهای مختلف به اینجا آورده شد و شدند ساکن همیشگی درختان باغ نیاوران. طوطیهای سبز هنوز هم در لابهلای درختان بیبرگ و بار زمستانی کاخ نیاوران پرواز میکنند. اما نه دیگر از مادر ناصرالدین شاه خبری است که از پرواز آنها لذت ببرد ونه تاریخ روی این اتفاق ثابت مانده است. اصلا گویا بعد از نفسهای آخر قاجاریه دوباره کلاغها به عنوان ساکنان بومی به این باغ سفرکردند و حالا کلاغها در کنار طوطیهای سبز رنگ و سایر پرندگان، تاریخ را در صداهای گاه و بیگاه خود تکرار میکنند.
هنوز صدای پای امیرکبیر شنیده میشود و در پس درختان تنومند کاخ نیاوران میتوان توطئههای پس پرده درباریان را به یاد آورد ونیز به یاد میآوری كه بخشی از تاریخ ایران در این كاخ رقم خورده است. اما در میان کاخهای بلند مجموعه نیاوران میتوان معماری سه دوره آخر پادشاهی ایران را به خوبی دید که این اتفاق این مجموعه را در نوع خود منحصر به فرد کرده است.
کوشک احمد شاهی و کاخ صاحبقرانیه که نشان دهنده روزگار قاجاریه و رضاخانی و کاخ پهلویی هم نشان دهنده پایان شاهنشاهی در ایران است.اما از نظر معماری میتوان در 50 سال گذشته تکنولوژی امروز معماری را در هنر ایرانی دید اما در این میان تبدیل کردن مجموعه تاریخی و فرهنگی نیاوران به دهکده فرهنگی و گردشگری نیاوران به نظر میرسد تصمیمی است که میتواند دوباره گرد تاریخ و سکوت را از روی این مجموعه تاریخی کنار بزند و این بار مهمان باغ نیاوران، مردمی باشند که در لحظههای حضور خود در این مجموعه میخواهند از نزدیک تاریخ ایران را ببینند.
مسعود شریفی، مدیر مجموعه تاریخی و فرهنگی نیاوران درباره ارائه طرح دهکده فرهنگی نیاوران به روزنامه تهرانامروز میگوید: مجموعه تاریخی نیاوران، مجموعه بزرگی است که سه دوره تاریخی را در خود جای داده است.
از سوی دیگر قابلیتهای تاریخی و موزهای که دردل خود دارد، چقدر باعث شده تا مسئولان فرهنگی و هنری به این فکر و نتیجه برسند که میتوان از این قابلیتها استفاده کرد؟این مساله مهمی است که باید خیلی زودتر به آن فکر میشد.مجموعه نیاوران به دلیل موقعیت سوقالجیشی که دارد و از همه مهمتر نزدیکی آن با 38 مجموعه فرهنگی، تاریخی، مذهبی در منطقه یک باعث شده در کانون فرهنگی و تاریخی مشخصی قرار گیرد.
با ارائه طرح دهکده فرهنگی و گردشگری نیاوران سعی کردهایم با مرکزیت یافتن نیاوران به عنوان محور فرهنگی منطقه یک دوباره این قابلیت تاریخی را زنده کنیم. وجود مرکز گفتوگوی تمدنها، فرهنگسرای نیاوران، کاخموزه سعدآباد، موزه حیاتوحش دارآباد، کتابخانه ملی، امامزاده قاسم، باغ ظهیرالدوله، کمربند سبز منطقه یک و از همه مهمتر مناطق طبیعی توچال و کلكچال از نظر فرهنگی و گردشگری پتانسیلهای بکر منطقه یک است که این قابلیت را دارد تا به عنوان یک مجموعه و دهکده فرهنگی و گردشگری تبدیل شود و بالاخره با طرح دهکده این اتفاق افتاد.شریفی در ادامه صحبتهای خود میگوید: «وقتی دورههای مختلف تاریخ تهران را نگاه میکنیم، میبینیم كه یک زمانی منطقه 12 مرکز تاریخی و فرهنگی تهران بود اما در اواخر دوره قاجاریه نیاوران مرکز فرهنگی و گردشگری شد. در دوره گذشته نیز میدان و خیابان انقلاب بهدلیل وجود دانشگاه تهران محور فرهنگی شهر تهران بود. به نظر من این روزها مردم به دنبال جایی هستند که آب و هوای خوبی داشته باشد و از شلوغیها و ترافیک و آلودگی هوا اثری نباشد. مردم به سمت باغ شهرهای اطراف تهران روی آوردهاند و با برنامهریزی مناسب میتوان این تمایل مردم را جهت دهی فرهنگی و گردشگری داد.»
از صحبتهای مدیر مجموعه تاریخی و فرهنگی نیاوران میتوان فهمید که یکی از اهداف بزرگ دهکده فرهنگی نیاوران ایجاد فضاهایی برای هنرنمایی در حوزههای تجسمی، موسیقی، سینما، تئاتر و بهطور کلی ایجادکانونی مناسب برای تمام فعالیتهای فرهنگی و هنری هنرمندان ایران است.شریفی میگوید:« در حال حاضر خانه هنرمندان که در مرکز شهر قرار دارد جوابگوی تمام نیازهای مردم از نظر فضایی نیست. در صورتی که مجموعه فرهنگی نیاوران با وسعتی که دارد میتواند محلی برای حضور هنرمندان و پژوهشگران فرهنگی، تاریخی، اجتماعی و... باشد.
میخواهیم امکانی فراهم آوریم تا مردم از نزدیک با هنرمندان رودررو شوند. یک روز برای بازدید و صحبت با هنرمندان و فرهیختگان در طرح دهکده فرهنگی نیاوران در نظر گرفته شده است. خیلی خوب است که مردم هم با معماری دورههای گذشته آشنا شوند و هم هنرمندان معاصر را از نزدیک ببینند.»
اما هدف اصلی طرح دهکده فرهنگی و گردشگری نیاوران، معرفی کاخ موزههای نیاوران است اسناد تاریخی نشان میدهد که در حال حاضر 20 هزار اثر تاریخی و قدیمی در مخازن کاخ قرار دارد. صدها تابلو از بزرگان جهان و هدایایی که سفرا و مهمانان عالیرتبه خارجی به شاهان دورههای مختلف ایران دادهاند در این مجموعه نگهداری میشود که باید این امکانات به مردم معرفی شود. توسعه گردشگری شهری برای مردم بهویژه کودکان و نوجوانان از دیگر اهداف مهم این طرح است.
مسعود شریفی، مدیر مجموعه تاریخی و فرهنگی نیاوران درباره برنامههای دهکده فرهنگی نیاوران میگوید: «طرح خواهرخواندگی این مجموعه با کاخها و موزههای مهم دنیاست. تاکنون 11 کاخ موزه مورد مطالعه قرار گرفته است. برگزاری هفتههای فرهنگی مشترک با کشورهای دیگر نیز از اهداف دیگر این طرح است. ایجاد کانونها و انجمنهای فرهنگی و هنری، ادبی، تجسمی، سینمایی، موسیقی و... از جمله اهداف دهکده فرهنگی نیاوران است.
به دنبال این هستیم تا انجمنهای موسیقی به عنوان مثال موسیقی قاجار را بازآفرینی کنند. باز آفرینی تعزیههای دوران قاجار و به تصویر کشیدن شخصیتهای این دوره با همان لباس و پوشش در مجموعه نیاوران باعث زنده شدن تاریخ تهران قدیم میشود.» یکی از نیازهای این دهکده ایجاد اتاق فکر با حضور استادان مطرح در حوزههای مختلف برای سیاستگذاری و برنامهریزی است که بنا به گفته مدیر مجموعه نیاوران این اتفاق با دعوت از فرهیختگان معاصر ایجاد شده است.
اما در ایجاد دهکده فرهنگی، تاریخی و گردشگری نیاوران نمیتوان تلاشهای شهرداری بهویژه سازمان فرهنگی و هنری شهرداری را در این میان نادیده گرفت. شریفی میگوید: «در این طرح سازمان فرهنگی و هنری شهرداری و شهردار تهران مساعدتهای زیادی را برای گسترش امکانات فرهنگی و هنری تهران و شهروندان تهرانی انجام دادهاند.»
باز هم در محوطه کاخ نیاوران و کاخ موزههای این مجموعه برمیخوریم به تاریخ و زنده میشود تهران قدیم در مقابل دیدگانمان. وقتی داخل باغ نیاوران قدم میزنیم، میشنویم صدای قدمهای امیر کبیررا، میبینیم تابلوی نقاشی کمال الملک را در گوشه باغ و میشنویم صدای سوته دلان را. اینجا تاریخ زنده میشود و جان میگیرد.